Beek
De intacte structuur en de goede waterkwaliteit van de bovenstroom zorgen voor zeldzame watergebonden natuur.
Zo herbergt de Zwarte Beek de grootste populatie beekprik van Vlaanderen. Ook uitzonderlijke bedreigde libellensoorten zoals gewone bronlibel, beekoeverlibel en bosbeekjuffer kan je er aantreffen. In de benedenloop vind je ondermeer pijlkruid, kleine egelskop en drijvend fonteinkruid. In de midden- en benedenstroom ontwikkelen de vegetaties door de verbeterde waterzuivering stroomopwaarts ook duidelijk in deze richting. Op meerdere plaatsen werd de oude, meanderende loop van de beek hersteld om de natuur nog meer kansen te geven.
Zo herbergt de Zwarte Beek de grootste populatie beekprik van Vlaanderen. Ook uitzonderlijke bedreigde libellensoorten zoals gewone bronlibel, beekoeverlibel en bosbeekjuffer kan je er aantreffen. In de benedenloop vind je ondermeer pijlkruid, kleine egelskop en drijvend fonteinkruid. In de midden- en benedenstroom ontwikkelen de vegetaties door de verbeterde waterzuivering stroomopwaarts ook duidelijk in deze richting. Op meerdere plaatsen werd de oude, meanderende loop van de beek hersteld om de natuur nog meer kansen te geven.
Veen
Werkelijk uniek, zelfs op West-Europees niveau, is de Zwarte Beek door haar grote oppervlakte ongerepte veenbodems. Op sommige plaatsen is het veenpakket meer dan 6 meter dik. Het veen werkt als een reusachtige spons. In het laagveenmoeras treffen we typische kleine zeggevegetaties aan met verschillende zeggesoorten, waterdrieblad en veenpluis. Dit waterrijke gebied is ook de uitgelezen biotoop voor de watersnip. Het beekdal staat borg voor de helft van de Vlaamse populatie van deze soort. Andere vogels zoals porseleinhoen en blauwborst voelen zich hier ook perfect in hun sas. Zeldzame diertjes zoals moerassprinkhaan, zompsprinkhaan, gerande oeverspin en de vlindersoort bont dikkopje komen veelvuldig voor en hebben baat bij ruigere stukjes.
Bossen
Op de valleiflanken vind je typische eiken-berkenbossen met heiderelicten. In de vallei zelf zijn vooral de elzenbroekbossen en het beekbegeleidende Beuken-Eikenbos van belang. Dit laatste type is langs de bovenloop van de beek aanwezig en kan bestempeld worden als “oud bos”. Het staat al op de Ferrariskaart van eind achttiende eeuw. Het was het enige uitgestrektere bos in een omtrek van 20 km. Hier groeien planten die in de Kempen zelden voorkomen, zoals dalkruid, gewone salomonszegel, lelietje-van-dalen en witte klaverzuring.
Elzenbroekbossen zijn gebonden aan de natste standplaatsen en genieten Europese bescherming. Zwarte els en wilgen zoals grauwe wilg maken hier de dienst uit. Waardevolle elzenbroekbossen komen voor in de bovenstroom van de Zwarte Beek en in De Leunen in Zelem. Dit moerasgebied is een pareltje dat in de negentiende eeuw al bij botanisten bekend was als “Le Marais de Zeelhem”. Naast de talrijke zeggesoorten vind je er ook slangenwortel, waterscheerling en gagel.
Elzenbroekbossen zijn gebonden aan de natste standplaatsen en genieten Europese bescherming. Zwarte els en wilgen zoals grauwe wilg maken hier de dienst uit. Waardevolle elzenbroekbossen komen voor in de bovenstroom van de Zwarte Beek en in De Leunen in Zelem. Dit moerasgebied is een pareltje dat in de negentiende eeuw al bij botanisten bekend was als “Le Marais de Zeelhem”. Naast de talrijke zeggesoorten vind je er ook slangenwortel, waterscheerling en gagel.
Heidelandschap
Vroeger kwamen hier uitgestrekte heidegebieden voor. Die zijn het best bewaard gebleven op het aangrenzend militair domein. Omwille van de veiligheid is dit gebied echter niet vrij toegankelijk. Wél kunnen er geleide wandelingen doorgaan.
Maar ook in de onmiddellijke buurt van de Watersnip, in de Koerselse Heide, op de Resterheide in Hechtel en op de bij de benedenstroom gelegen getuigenheuvels kunnen we nog typische heidesoorten aantreffen. Daartoe behoren vrij zeldzame planten als klein warkruid, grote wolfsklauw, klokjesgentiaan, gevlekte orchis, ronde en kleine zonnedauw.
Ook een aantal niet algemene vlinders zoals heivlinder, heideblauwtje, groentje en kommavlinder komen er veelvuldig voor. Sprinkhanen als negertje, snortikker, heidesabelsprinkhaan en blauwvleugelsprinkhaan voelen zich er naast de vele veld- en boskrekels perfect thuis.
Bij de broedvogels van de heide moeten zeker de grote populaties van boomleeuwerik en nachtzwaluw vermeld worden. In dit landschap liggen ook verschillende mooie vennen met bijzondere planten en dieren zoals venwitsnuitlibel, venglazenmaker, heikikker en rugstreeppad.
Sommige plaatsen op de natte heide zijn van oudsher bekend als veengebied. Dit veen staat niet in contact met het grondwater. We spreken dan van hoogveen, een zeldzaam fenomeen in Vlaanderen. Hier komen weer andere plantensoorten als lavendelheide en kleine veenbes voor.
Op andere plaatsen liggen duinstroken met hun typische flora en fauna of heischrale graslanden met onder andere heidekartelblad.
Maar ook in de onmiddellijke buurt van de Watersnip, in de Koerselse Heide, op de Resterheide in Hechtel en op de bij de benedenstroom gelegen getuigenheuvels kunnen we nog typische heidesoorten aantreffen. Daartoe behoren vrij zeldzame planten als klein warkruid, grote wolfsklauw, klokjesgentiaan, gevlekte orchis, ronde en kleine zonnedauw.
Ook een aantal niet algemene vlinders zoals heivlinder, heideblauwtje, groentje en kommavlinder komen er veelvuldig voor. Sprinkhanen als negertje, snortikker, heidesabelsprinkhaan en blauwvleugelsprinkhaan voelen zich er naast de vele veld- en boskrekels perfect thuis.
Bij de broedvogels van de heide moeten zeker de grote populaties van boomleeuwerik en nachtzwaluw vermeld worden. In dit landschap liggen ook verschillende mooie vennen met bijzondere planten en dieren zoals venwitsnuitlibel, venglazenmaker, heikikker en rugstreeppad.
Sommige plaatsen op de natte heide zijn van oudsher bekend als veengebied. Dit veen staat niet in contact met het grondwater. We spreken dan van hoogveen, een zeldzaam fenomeen in Vlaanderen. Hier komen weer andere plantensoorten als lavendelheide en kleine veenbes voor.
Op andere plaatsen liggen duinstroken met hun typische flora en fauna of heischrale graslanden met onder andere heidekartelblad.
Open weidelandschap
In de vallei streeft Natuurpunt naar het herstel van een open landschap. Nergens is dit duidelijker dan in Lummen aan de Bocht van Laren. Weidevogels zoals wulp en kievit broeden er, maar ook grutto en watersnip komen er voor. Voor deze vogels is het belangrijk dat de terreinen voldoende nat zijn in het voorjaar zodat ze in de modderige bodem genoeg voedsel vinden. Ze houden ook van open gebieden, waar ze mogelijke vijanden al van ver kunnen zien aankomen.
Kleinschalig cultuurlandschap
Onder menselijke invloed ontstond aan de rand van de beekvallei een kleinschalig landschap met akkers en weilanden, omzoomd door houtkanten, afgewisseld met bosjes. Mooie voorbeelden vind je nog rond de Katershoeve in Hechtel, in het beschermd landschap van de Overslag in Koersel en op de Venusberg in Lummen. Het is de ideale biotoop voor geelgors en sinds enkele jaren wordt ook weer grauwe klauwier waargenomen. Via akkerbeheer, aanleg van hoogstamboomgaarden, onderhoud van houtkanten en herstel van poelen, heiderelicten en schraalgraslanden tracht Natuurpunt het natuurlijk en cultureel erfgoed te bestendigen.